પત્રશ્રેણીનો છેલ્લો પત્ર નં ૫૨. ડીસે.૨૪, ૨૦૧૬

 

શનિવારની સવાર… 

 પ્રિય દેવી,

તારા ‘અક્ષરના અજવાળે’ આ એક વર્ષ જોત જોતામાં ઉજાગર થઈ ગયું.

તારા ‘શબ્દોને પાલવડે’થી ખરેલી શબ્દો-સભર સંવેદનાઓ, મારી ‘ચરણ ઝંખતી કેડી’ પર પગલી પાડી ચરણ માટેની તરસને સંતૃપ્ત કરી ગઈ!

તેં શરુ કરેલી પત્રોની ઘટમાળ અને મારા પ્રત્યુત્તરો સામ સામે ૨૬-૨૬ વખત લખાયા. તેમાંથી વિચારોની આપ-લે તો થઈ જ, દેવી, પરંતુ આત્મીયતાની ‘માળ’ વધુ ‘ઘટ્ટ’ બની. મારી દ્રષ્ટિએ આપણા વિચારો એક-બીજાના પૂરક છે એનો ખ્યાલ આવ્યો અને હૈયાના હોજના વૈભવમાં પલળ્યા એનો આનંદ અદકેરો!

મારા પડોશમાં બનેલી ઘટનાની ભયંકરતામાંથી બહાર આવી ગઈ છું. તેં લખ્યું હતું તેમ દુઃખના પંખીને માળો ન બાંધવા દેવાય પરંતુ ક્યારેક બેસે ત્યારે પંપાળીને ખસી જવાનું શીખી ગઈ છું.

તેં જોકર સિવાયના પાનાની કૅટ જેવા આ બાવન (૫૨) પત્રોની વાત લખી તે ખૂબ ગમી. એમાં થોડી વાત ઉમેરું?

આપણા ૫૨ પત્રોમાં આપણા બેના અસ્તિત્વને ઉમેરીયે –બે જોકરને- તો પૂરેપુરી ૫૪ પાનાની કૅટ સંપૂર્ણ થઈ ગઈ ને? બે જોકરોએ આજના ફાસ્ટ ટેકનોલોજીના જમાનામાં પત્રશ્રેણી શરુ કરી અને ૫૨ ગંજીપાને સંવેદનાઓ, બૌધિક અને વૈચારિક અભિવ્યક્તિઓથી અને ૪૮-૪૮ વર્ષોથી મનને ખૂણે ભંડારાયેલી વાતોને મોકળી કરીને કદાચ આપણી મૈત્રીના ગંજીપાને એક નવો જ આયામ/પરિમાણ આપ્યો.

મૈત્રી માટેની એક મેહુલભાઈ બૂચની કવિતા વાંચી થયું, ચાલ, આજે તો પત્રની લંબાઈની ચિંતા કર્યા વગર જે મનમાં આવે તે લખું અને ગમતાંનો ગુલાલ કરું.

મૈત્રી એટલે રૂંધી નાંખે એવી લાગણીને ભીંસ નહી,

શ્વાસને મળતી મબલખ મોકળાશ એટલે મૈત્રી.

નિકટતા એટલી કે જે દ્રષ્ટિને ધૂંધળી કરી નાંખે એ મૈત્રી નહીં,

પુસ્તક અને આંખો વચ્ચેના અંતરથી ઉદભવતી સ્પષ્ટતા એટલે મૈત્રી.

મૈત્રી એટલે સુદામાની પોટલીમાં સંતાયેલા તાંદુલની હળવાશ.

વર્ષો પછી સાવ અચાનક આંખો પર દબાયેલી

જાણીતી હથેળીએ સર્જેલા ક્ષણિક અંધકારમાં ઊગતો કાયમી ઉજાસ એટલે મૈત્રી!

(દેવી, જેમ મને એક દિવસ તારો અચાનક ફોન આવ્યો અને ખબર પડી તારા મને પહોંચવાના પ્રયત્નો!)

‘ડૂબતાને બચાવવા કિનારે ઉભા રહી દોરડું ફેંકનાર કદાચ મિત્ર ન પણ હોય.
પરંતુ જેના સુધી પહોંચવાની ઝંખના, હલેસા બની સામે કિનારે પહોંચાડે એ તો મિત્ર જ હોય…..

હજુ આ કવિતા લાંબી છે તેં કદાચ ‘અક્ષરનાદ’માં વાંચી જ હશે.

ચાલ, આપણે એક બીજાને પૂરતી શાબાશી આપી લીધી! જુગાર કે કસીનોની વાત જવા જ દઈએ!

અને વાત કરીયે ‘વિશ્વમાનવ’ની. ખૂબ આગળના એક પત્રમાં મેં લખ્યું હતું કે ‘આપણા સમાજે મેચ્યોર્ડ-પુખ્તતા કેળવવાની જરુર એટલા માટે જ છે કે સંકુચિતતામાંથી બહાર આવી ‘વિશ્વમાનવ’ બનવા માટેની દિશામાં પ્રયાણ કરી શકે. મેં નક્કી કર્યું હતું કે આજે કોઈ નેગેટિવ વાત નથી કરવી તો ય કહેવાઈ જાય છે કે આપણા સમાજે અંધશ્રદ્ધાના કચરાને હટાવી એક બીજા તરફ અને ઈશ્વર તરફ સાચી(માત્ર દેખાવ માટેની નહી) શ્રદ્ધા, સન્માન અને નિર્ભેળ અને નિસ્વાર્થ પ્રેમ સાથે પુખ્તતા કેળવવી જ પડશે-છૂટકો નથી.

જવા દે એ વાત કારણ એ વાત દરેકે વ્યક્તિગત વિચારવા અને આચારવાની છે-ચર્ચાની નહી.

તેં સવારના પહોરે માણેલી આદિદેવ અને વરુણદેવે વર્ષાવેલી કૃપાની વાત વાંચી જરા હસવું આવ્યું, કારણ અમારે ત્યાં માઈનસ ટેંપરેચર શરુ થઈ ગયું છે, ઠરેલું ફ્રોસ્ટ, ગોરંભાયેલું આકાશ અને ક્યારેક શરમાતાં શરમાતાં દર્શન દઈ જતાં સૂર્યદેવની વાસ્તવિકતા વચ્ચે તને પરોક્ષ રીતે હાથ અડાડી લઉં છું(કથા-પૂજા કરતી વખતે ગોર મહારાજ સજોડે પૂજા કરવા બેઠેલા પતિ-પત્નીને કહે છે ને ‘બહેન ભાઈના(!) હાથને અડકો-એટલે તમને પણ એ પુણ્ય મળી જશે! તેમ જ.)-આ હાસ્ય વાનગી કેવી લાગી? આશા રાખું છું ભાવી હશે.

મૈત્રીના ઉપનિષદો વાંચવા કરાતાં આવા પત્રો મનને તરબતર કરી દે અને આંખમાં પ્રાણ લાવી રાહ જોવાની મઝા જ અનોખી છે નહી? જો કે હું આજે આ ૫૨માં પત્રની સાક્ષીએ કબૂલ કરું છું કે મેં ઘણીવાર તને રાહ જોવડાવી છે, હેં ને? ચલ, માફી પણ નથી માંગતી કારણ ક્ષમા-યાચના ઔપચારિકતા તરફ ઘસડી જશે. અને ઔપચારિકતા અને મૈત્રી શબ્દો સાથે આવે જ નહીં ને?

એચ.કે.ના દિવસો પણ આ પત્રો દ્વારા જીવી લીધા અને એ નિર્ભેળ આનંદ અને મસ્તી! ‘મત પીઓ રે ભંવરજી તંબાકુડી’ નૃત્ય એન.સી.સીમાં કર્યું હતું અને પછી વાર્ષિક ઉત્સવમાં કર્યું હતું, અને મને એકદમ સ્પષ્ટ યાદ છે નગીનકાકાએ સ્ટેઈજ પાસેના દરવાજા પાસે કહ્યું હતું, ‘નાચતાં ન આવડતું હોય તેને પણ તમારા બેના ડાન્સ જોઈને નાચવાનું મન થઈ જાય!’

‘મોટાકાકાની મૈયત’ નાટક કરતાં ય તેના રિહર્સલ વખતે માણેલી એક એક ક્ષણ!

મધુભાઈના ક્લાસમાં ચાલુ ક્લાસે મેં હથેળી પર લખીને તને અને રંજનને વંચાવ્યું હતું ‘સરનાં બુશશર્ટના જુદા જુદા કલરનાં બટન જો!’ અને સરે પૂછ્યું હતું નયના, દેવિકાને અને રંજનને શું વંચાવ્યું અમને પણ વંચાવને! અને એ ખાડાના ગોટાં! એ સાબરમતીનો સૂક્કો ભઠ્ઠ રેતાળ, પાણી માટે તલસતો અદીઠ પ્રવાહ! અને એની પરવા કર્યા વગર ત્યાં કલાકો બેસીને કરેલી વાતો!

સાચે જ તારું આ પત્રશ્રેણીનું સુચન જ્યારે ફળીભૂત થયું ત્યારે મનને ખૂણે ઢબૂરાઈ ગયેલી યાદો ફરી શ્વસવા માંડી.

ઉપર જણાવ્યા એ બધાં આનંદ કરતાંય અદકેરો આનંદ દર અઠવાડીયે તારો પત્ર આવે કે મારે લખવાનો હોય ત્યારે આ બધી યાદો આળસ મરડીને ઊભી થતી રહી એ છોગામાં! જો કે દેવી, આ લખું છું ત્યારે રંજનને યાદ કર્યા વગર રહી શકતી નથી! આપણે બન્નેને એની ખોટ સાલે છે અને હંમેશા આપણી યાદોમાં એ રહેશે જ.

‘……..कभी अलविदा ना कहेना, कभी अलविदा ना कहेना!
આપણે જરુર મળીશું ક્યારેક અમેરિકા તો ક્યારેક યુ.કે તો ક્યારેક બન્ને કાંઠે પાણીથી છલોછલ સાબરમતીને આરે તો વળી તાપીને કિનારે આવવાનું આમંત્રણ આપીને વિરમુ તે પહેલા પતિદેવોના મન સુધી પહોંચવાના રસ્તાનો એકાદ દરવાજો ખોલવો તો રહી જ ગયો, યાર!

એક એવી વાનગીની વાત કરું તેમાં બહેનોને જરાય રાંધવું ન પડે અને છતાં પતિદેવો ખુશ થઈ જાય એવી વાનગી એટલે અમારા સુરતનો પોંક. પોંક અને તે પણ વાનીનો પોંક તેની સાથે લીંબુ મરીની સેવ, સાદી સેવ, નાના સાંકરીયા દાણા, લીલા લસણ, કોથમીરની તીખી તમતમતી ચટણી અને ઉપરથી જાડી છાશ. હજુ પણ જો ભૂખ લાગી હોય તો પોંકના ગરમ ગરમ ભજીયા.આ પોંક વાની નામની જુવારનોં  પોંક હોય તો ખૂબ જ મીઠો લાગે. બાકી હવે તો રંગ કરીને લીલો કરેલો અથવા બીજા પ્રકારની જુવારનો પોંક ઘણીવાર વેચાતો હોવાથી જેને એની પરખ હોય તેને જ આ કામ સોંપવું જોઈએ . 

બસ, એકવાર તો દરેક જણે આનો સ્વાદ લેવો જ જોઈએ.પરંતુ એ માત્ર શીયાળાના અમુક જ સમય ખાસ કરીને ડીસેંબર/જાન્યુઆરી દરમ્યાન જ મળે.

અરે હા, ડીસેંબર યાદ કર્યો એટલે ક્રિસમસ યાદ આવી.  દેવી, આમ તો આપણે ધાર્મિક રીતે આ તહેવાર ઉજવતાં નથી. છતાં ક્રિસમસ એટલે સાથે મળીને આનંદ કરીએ છીએ. નાનાથી મોટાં, સૌ કોઈ માટે ગીફ્ટ એક્સચેઈન્જ કરવાનો,ખાવાપીવાનો,લાઈટોની ઝાકઝમાળ અને મોજ મસ્તીનો દિવસ. વિશ્વના જુદા જુદા સ્થળે જુદી જુદી રીતે સાથે મળીને ઉજવવાનો દિવસ.એકલા એકલા આ તહેવાર ઉજવાય જ નહી ને? તમે સૌ સાથે મળ્યા હશો અથવા મળવાની યોજના કરી જ હશે.

ચાલ, સૌને અમારા તરફથી ક્રિસમસની રજાઓની અને નવા વર્ષની શુભકામના.

આ વખતે આવીશને પોંક ખાવા, અને હા પતિદેવને લાવવાનું ન ભૂલતી!

નીનાની સ્નેહ યાદ.