ન ભૂલી, ન બીસરી….અમોલી યાદેં…….

આજે ૨૧મી જુલાઈ….બે મહાન કવિઓ ( શ્રી ઉમાશંકર જોશી અને  શ્રી અવિનાશ વ્યાસ) ના જન્મદિવસની શુભ સવારે…
સ્મૃતિના ખજાનામાંથી આનંદપૂર્વક…
1966-67માં કોલેજના  વાર્ષિકોત્સવ નિમિત્તે યોજાયેલ કાવ્યપઠન સ્પર્ધામાં તૃતીય વિજેતા. 

Advertisements

દિવ્ય ભાસ્કર-‘કાવ્યસેતુ ‘ -3 જુલાઇ 2018

આજના ‘દિવ્યભાસ્કર’ના મધુરિમા,’કાવ્યસેતુ’માં લતાબેન હિરાણીના સૌજન્યથી… કાવ્યાસ્વાદ..

દિવ્ય ભાસ્કર > કાવ્યસેતુ 338 > 3 જુલાઇ 2018

 

અક્ષરને અજવાળે – કાવ્યાસ્વાદ-લતા હિરાણી-

 

લો અમે તો ચાલ્યાં પાછા કલમને કરતાલે ….

 

રોમરોમ શરણાઈ વાગે, કલરવ ડાળે ડાળે

મઘમઘ રંગ સુગંધ બનીને, મહેકે મનને માળે

ટમટમ ટમકે અક્ષર જાણે, નભને તારે તારે

લો અમે તો ચાલ્યાં પાછા કલમને કરતાલે ….….

 

મબલક અઢળક ઘેરી-ઘેરી, વરસ્યાં નવલખ ધારે

વાંકા કાંઠા તોડી દોડ્યા, ઉરસાગરને નાદે

તટનાં ત્યાગી નામ પછી તો, ઉડાન પાંખે પાંખે

લો અમે તો ચાલ્યાં પાછા કલમને કરતાલે ….…

 

હળવે-હળવે જીવને શિવનો અર્થ પરમ અહીં જાગે

જૂઠ્ઠા જગનો કાજળ-કાળો અહં ભરમ સહુ ભાગે

સચરાચરનો પાર પમાડે, શબ્દ બ્રહ્મની પાળે

લો અમે તો ચાલ્યાં પાછા કલમને કરતાલે …. દેવિકા ધ્રુવ

 

દેવિકાબહેન પરદેશમાં રહીને શબ્દની સાધના કરે છે. એમના કાવ્યસંગ્રહનું નામ ‘કલમને કરતાલે’ વાંચીને નરસિંહ મહેતા યાદ આવી જાય. ‘બ્રહ્મ લટકાં કરે બ્રહ્મ પાસે’ એમ અહીં શબ્દોના સંગીત પાસે, અર્થોના નૃત્ય પાસે સ્વનું આકંઠ સમર્પણ છે. શબ્દોમાં ઓગળવું, શબ્દોને ચરણે પોતાનું ભાવજગત ધરી દેવું એ નાનીસૂની વાત નથી. શબ્દની સાધના ખૂબ તપસ્યા માંગી લે છે. એની આકરી આરાધના કરવી પડે છે ત્યારે સરસ્વતીદેવીના આશીર્વાદ સાંપડે છે. એ પછી લખાયેલા શબ્દોમાં બળ આવે છે. એમાં ભાવકના હૈયા સુધી જવાની શક્તિ આવે છે.

જેણે પોતાની છાતીના અંધારામાં શબ્દનો ગર્ભ સેવ્યો છે એના લોહીની બુંદે બુંદમાં સ્નેહની સુરાવલીઓ વહેતી હોય. સમજણની સુગંધથી એનો માળો મહેકતો હોય, અક્ષરોના પંખીડા મનની ડાળ પર કલરવ કરતાં હોય. આકાશ અને ધરતીનું સાયુજ્ય એને હૈયાવગું હોય ! કૃષ્ણની રાસલીલા અને શિવનું સર્જનનૃત્ય શબ્દસાધકની આંગળીઓમાંથી પ્રગટતા હોય.

કલમની કરતાલે જીવવું સહેલું નથી. એ નરસૈયા કે નર્મદ જેવાનું કામ ! સમાજ કે કુટુંબ જે આપે એ હસતાં હસતાં સહેવાનું ધૈર્ય હોય તો આ શૂરાનો મારગ પકડી શકાય. અંદરથી ઉઠતાં નાદને અનુસરી આતમ અજવાળવાનો કીમિયો સહુને ઉપલબ્ધ નથી હોતો. કહેવાતા કિનારાના કમનીય કામણ છોડવા અઘરા હોય છે. એ હાથ તો શું પાંખ પણ કાપી લેતાં અચકાતાં નથી. એ સમયે હૈયે શ્રદ્ધાનો સાગર ઘૂઘવતો હોય તો કદાચ સ્વરૂપના દર્શન થાય.

એક વખત આ મઝધારમાં પડ્યા પછી ને એનો સ્વાદ ચાખ્યા પછીનો સમય ડૂબીને તરી જવાનો હોય છે. ખોઈને પામી લેવાનો હોય છે. ત્યાગીને ભોગવવાનો હોય છે. એ સમય આતમની તરલતા, જીવની પામરતા અને શિવની પરમતાને અનુભવવાનો હોય છે. મીરાં, નરસિંહ કે સંત કબીર જેવા કેટલાય સંત શબદને સાધી ભક્તિપદારથ પામી શક્યા.  અખંડ શ્રદ્ધાથી ભવસાગરને ભાવસાગરમાં પલટાવવાનું એમને આવડ્યું અને જન્મારો તરી ગયા.   

અક્ષરના અજવાળાં કોઈકને જ પ્રાપ્ત થાય છે. બાકી શબ્દકોશને કાંઠે બેસી છબછબિયાં કરનારાઓનો પાર નથી. કાગળ પર કળા કરનારાઓનો તોટો નથી. એના માટે આકાર છે, નૃત્ય છે, કળા છે, એને દળીને એના રોટલાય બની શકે છે પણ શબદ સાવ જુદી અનુભૂતિ છે. એ ભાગ્યેજ સાંપડતો કોહિનૂર છે. એને પામનારા વિરલા કોઈક જ હોય છે.

શબ્દ અને શબદનો મહિમા કરતું આ ગીત ભાવકને ગમશે જ એમાં કોઈ શંકા નથી. 

કવિ અહમદ મકરાણીના આ શબ્દો યાદ કરીએ.

શબ્દ થઇ આવે આંગણે અતિથિ

દ્વાર થઇ ઉઘડાય તો લખ ગઝલ ….

 

એકાંકી નાટક-‘વિનોદ ભટ્ટ-સ્વર્ગલોકમાં’

સ્થળ– ‘ધર્મયુગ’ કોલોનીનું એક નિવાસસ્થાન.

કથાબીજ– ‘પોઝીટીવ મીડિયા’ ના ચેરમેન શ્રી રમેશ તન્ના.

 શિર્ષક : વિનોદ ભટ્ટ-સ્વર્ગલોકમાં

પાત્રો—

વિનોદ ભટ્ટ– .

યમરાજાની પત્ની યમી-

ચિત્રગુપ્તની પત્ની- ચિત્રા-

હાસ્ય લેખકોઃ જ્યોતિન્દ્ર દવે,બકુલ ત્રિપાઠી,તારક મહેતા- 

કથાબીજ– ‘પોઝીટીવ મીડિયા’ ના ચેરમેન શ્રી રમેશ તન્ના.

નાટ્ય રૂપાંતરઃ રાહુલ ધ્રુવ, દેવિકા ધ્રુવ અને  સહાયક બધાં જ પાત્રો

સૂત્રધાર—  દેવિકા ધ્રુવ..

_____________________________________________________________________

 પ્રથમ દૃશ્ય

સાંજનો સમય છે. શ્રી વિનોદ ભટ્ટ ‘ધર્મયુગ કોલોની’માં આવેલા પોતાના નિવાસસ્થાને બેઠા છે. ઢળતી સાંજના આછા અંધારામાં ઓરડામાં કંઈક હલચલ થતી જણાય છે, કોઈ આકૃતિ આવતી દેખાય છે. અને…વિનોદ ભટ્ટ પૂછે છેઃ

****************************************************************************************************

વિનોદ ભટ્ટ–  કોણ? કોણ છે?

યમી– હું યમી..

વિનોદ ભટ્ટ.- યમી?  કોણ યમી??  કાંઈ ઓળખાણ નથી પડતી.

યમીઃ હું યમરાજની પત્ની યમી.

વિનોદ ભટ્ટ -ઓહોહો… પણ તમે ક્યાંથી? હું તો યમરાજની રાહ જોતો હતો!!

યમીઃ. તમે લોકોને બહુ એન્ટરટેઈન કર્યા એટલે તમારા માટે યમે મને મોકલી!

વિનોદ ભટ્ટ -લો કહો ત્યારે… આપણે તો અહીંથી જ સ્વર્ગલોક શરુ. કર્મના ફળની વાત સાચી હોં.

 યમી-  આ ઘોર કલિયુગમાં તમે ‘ધર્મયુગ‘ કોલોનીમાં રહો છો? કમાલ છો !

વિનોદ ભટ્ટ– કેમ એમાં શુ? હસે અને બીજાને હસાવે તે ઘર વસાવે. એનું નામ ‘ધર્મયુગ’.. અરે, તમને પણ હસાવીને પેટ

દુઃખાડી દઉ. કરવો છે અખતરો?

યમીઃ હા, હા, ચાલો મારી સાથે..તૈયાર છો ને?

વિનોદ ભટ્ટ– યમી….એક મિનિટ હોં.. ઊભા રહો. આ ઘર અને  બીજાં બંગલાવાસીઓને છેલ્લી એક વાર જોઈ લઉં?

યમીઃ રહેવું છે હજી થોડાં વર્ષ ? લાગવગ લગાડું? વોટ્સેપ પર મેસેજ મોકલી દઉં?

વિનોદ ભટ્ટ -ના, રે ના, હવે બહું થયું, કૈલાસ ગઈ, હમણાં નલિની ગઈ, તેમને મળવાની ઉતાવળ છે. જ્યોતિન્દ્ર દવે, બકુલ ત્રિપાઠી, તારક મહેતાનેય મળવું છે. અને યમી..તમને   જાણીજોઈને બેન નથી કહેતો. નહિ તો પાછા આપણને એન્ટરટેઈન કરવાની અગવડ પડી જાય! હં… તો હું એમ કહેતો હતો કે…અરે..( માથું ખંજવાળતાં) શું કહેતો હતો…આ તમને જોઈને ભૂલી ગયો બધું.

 યમીઃ તમે એમ કહેતા હતા કે, જ્યોતિન્દ્ર દવે, બકુલ ત્રિપાઠી, તારક મહેતાનેય મળવું છે …

વિનોદ ભટ્ટ -હા તે બધાનેય મળવું છે અને અહીં આમેય બધુ સેટ થઇ ગયું છે. નવા હાસ્યલેખકો પણ ઉત્તમ લખતા થઈ ગયા છે. તેમના માટે પણ જગ્યા કરવી પડે. ચાલો, તમતમારે… આપણે રેડી છીએ.”

યમીઃ  ઊભા રહો, જરા ગાંઠિયા ખાઈ લઉં.

વિનોદ ભટ્ટ- હા, એ પહેલું હો.. ગાંઠિયા અને ચહા વિના વાહન ના ચલાવી શકાય, તો તમારે તો આવડો મોટો પાડો ચલાવવાનો છે.  

યમીઃ (હસીને) પાડો નથી,પાડી છે.. તમારે માટે બધી જ સ્ત્રીઓ!

વિનોદ ભટ્ટ —આ તમારી પાડીને તો ગાંઠિયા નથી ખવડાવતા ને ! “

યમી હસી પડી., ના, ના, પાડી તો લીલા ઘાસ વિના બીજું કશું ખાતી નથી.

વિનોદ ભટ્ટ-, અમારા દેશના રાજકારણમાં દાખલ કરી દો, બધુ ખાતી થઈ જશે.

દૃશ્ય  ૨—

સૂત્રધાર—(આમ  વિનોદ ભટ્ટ યમીની પાછળ પાડી પર બેસીને, મજાક કરતા કરતા યમલોકમાં પહોંચે છે..)

યમીઃ લો, તમે અમારા લોકમાં આવી પહોંચ્યા હવે. અરે, ચિત્રા,ઓ ચિત્રા …(બૂમ પાડી બોલાવે છે.)

યમી-( વિનોદ ભટ્ટને ચિત્રાને સોંપતાં કહ્યું-) આમનો હિસાબ-કિતાબ કરીને જ્યાં મોકલવાના હોય ત્યાં મોકલી દેજો.

વિનોદ ભટ્ટ-.– આ ચિત્રા વળી કોણ છે?

યમીઃ યમની યમી અને ચિત્રગુપ્તની ચિત્રા ! એ તમારો બધો હિસાબ જોશે.

(ચિત્રાએ મોટો ચોપડો કાઢ્યો._)
 

ચિત્રા– નામ ?

વિનોદ ભટ્ટ –“વિનોદ”

ચિત્રા–“કેવા ? “

વિનોદ ભટ્ટ –“એવા રે અમે એવા”

ચિત્રા-“એમ નહીં,જ્ઞાતિએ કેવા ?”

વિનોદ ભટ્ટ –” અહીં પણ લોકશાહી છે? અહીં પણ જ્ઞાતિવાદ ચાલે છે? “

ચિત્રા–અરે, આખું નામ તો કહેવું પડે ને ! પૃથ્વીલોકમાં વિનોદ કુલ ૬૭૫૮૩ છે.”

“વિનોદ ભટ્ટ—( હસીને કહે છે)  હવે ૬૭૫૮૨ થઈ ગયા. મારું આખું નામ વિનોદ ભટ્ટ.”

ચિત્રાએ ચોપડો ફંફોસવા માંડ્યો.

ચિત્રા–” હિસાબમાં તો કિતાબો જ કિતાબો છે. આટલું બધું લખ્યું છે ?”

વિનોદ ભટ્ટ–..કેમ “વધારે લખાઇ ગયું છે? ઓછું લખે એને જ સ્વર્ગ લોક મળે એવી કોઈ યોજના છે ?”

ચિત્રા—( થોડી) અકડાઈ, વિનોદભાઇ, જે ઓછું કે વધુ નહીં, પણ સાંભળો.. ઉત્તમ લખે તેને સ્વર્ગ લોક મળે. ફેસબુક પર લખે એના માટે કડક ધોરણો છે. બાય ધ વે, તમે તો લોકોને બહુ હસાવ્યા છે.”

“વિનોદ ભટ્ટ-_( ચિત્રાના ખભા પર હાથ મૂકીને) જો દોસ્ત, લખવાનું કામ આપણું, હસવાનું કામ વાચકોનું.”

ચિત્રા— (ગળગળી થઇ) સાહેબ, મેં પણ તમને બહુ વાંચ્યા છે, હોં.. 

વિનોદ ભટ્ટ –(આંખ મીંચકારી) તો પછી હિસાબકિતાબમાં થોડું ધ્યાન રાખજો. 

ચિત્રા–સાહેબ, તમારા જેવા હાસ્યવિદ્ સ્વર્ગલોકમાં આવે એ તો તેના ફાયદામાં છે. હાસ્ય વગરનું તો સ્વર્ગ પણ નકામું છે. 

વિનોદ ભટ્ટ –અચ્છા તો તમે ગુણવંત શાહને પણ વાંચ્યા એમ ને.. પણ એમને લાવવાની ઉતાવળ ના કરશો.. દિવ્ય ભાસ્કરમાં એક સાથે બે કોલમો બંધ થાય તો સંપાદકને તકલીફ પડે. 

ચિત્રા—સાહેબ, આ બધુ તમારે ઉપર, યમરાજાને કહેવું પડે. હું તો હિસાબની વ્યક્તિ અને તે પણ તમારા જેવા ખાસ

માણસોને માટે જ.. પૃથ્વીલોક પર જેવું કરો તેવું અહીં ભરો.

 ચિત્રા— (પોતાના નાક પર આંગળી મૂકીને કહે છે) હવે વિનોદભાઈ થોડી વાર મનમોહનસિંહ થઈ જજો. હું તમારો હિસાબ જોઈને તમને તમારું નવું સરનામું ફાળવી દઉં.

(ચિત્રાને વિનોદભટ્ટનાં હિસાબ કરતાં વાર લાગી એટલે)

વિનોદ ભટ્ટ —- તમે યાર, હજી આ ચોપડા છોડતા નથી. કોમ્ય્યુટર લાવી દો ને… બધું ઓનલાઇન કરી નાખો.

ચિત્રા–(ચશ્માં સરખાં કરતાં)– એ માટે અનેક મિટિંગો થઇ ગઇ છે. ઠરાવો પાસ થઇ ગયા છે, પણ છેવટે એવું નક્કી થયું છે કે મોદી અહીં આવશે ત્યારે એ જ બધું કરશે, આપણે ખોટી મહેનત કરવી.”

વિનોદ ભટ્ટ (હસતાં હસતાં)–“એ અહીં આવવાને બદલે તમને ત્યાં ના બોલાવી લે એનું ધ્યાન રાખજો…હવે મારો વિભાગ મને ફાળવી દો…

ચિત્રા (હસતાં હસતાં),” બોલો, નર્કમાં જવું છે કે સ્વર્ગમાં ?”

વિનોદ ભટ્ટ –વારાફરતી બન્નેનો અનુભવ કરી શકાય તેવું કોઇ પેકેજ નથી ?

ચિત્રા–“ના, અહીં સાહિત્ય એકેડેમી કે સાહિત્ય પરિષદ જેવું ના હોય. અહીં તો કોઇ એકમાં જ જવું પડે. તમારાં હાસ્યકર્મોને આધારે તમે સ્વર્ગલોકમાં જઇ શકો તેમ છો”.

વિનોદ ભટ્ટ ––તો યાર, ત્યાં લઈ લો. મારો કોલમ લખવાનો સમય જતો રહેશે તો‘દિવ્યભાસ્કર‘માંથી સંપાદક ફોન કરી કરીને માથું ખાઇ જશે.”

ચિત્રા–“તમે કહેતા હોય તો, તેમને અહીં બોલાવી લઇએ.”

વિનોદ ભટ્ટ ––“ના, ના. ” જરા ઉભા રહો, આ વોટ્સેપ જોઈ લઉ.

(બન્ને જણ વાતો કરતા હોય છે ત્યારે ચિત્રા પર વોટ્સએપ મેસેજ આવે છે. મેસેજ વાંચીને તે વિનોદભાઇને કહે છે,)”

ચિત્રા– આ મારો પણ વોટ્સેપ આવ્યો, લો. (વાંચતા વાંચતા) તમને જ્યોતિન્દ્ર દવે,તારક મહેતા,બકુલ ત્રીપાઠી યાદ કરે છે, જાઓ, સ્વર્ગલોકમાં સિધાવો.”

દૃશ્ય-૩

 સૂત્રધાર–(ચાર-પાંચ સૂરજ એક સાથે ઉગ્યા હોય એવું અજવાળું છે, લતાઓ, વનલતાઓ, અનેક પ્રકારના છોડ, વિવિધ પ્રકારનાં પુષ્પો અને લીલાંછમ પાનથી શોભતાં વૃક્ષોથી વાતાવરણ છલકાઈ રહ્યું છે. સુંદર અપ્સરાઓ ડીજેના તાલે નૃત્ય કરી રહી છે. ના ઓળખી શકાય તેવા એક સુંદર વૃક્ષ નીચે જ્યોતિન્દ્ર દવે આરામ ખુરશી પર સૂતા છે, તેમની બાજુમાં બકુલ ત્રિપાઠી અરધા બેઠા અને અરધા સૂતા છે, તારક મહેતા પાન ખાતાં ખાતાં ઝાડની ડાળી પર લગાડેલા હીંચકા પર ઝૂલી રહ્યા છે. જ્યોતિન્દ્ર દવે વિનોદભાઈને  ભાવથી આવકારે છે.)

 

જ્યોતિન્દ્ર દવે–“આવો, વિનોદ આવો,” (જ્યોતિન્દ્ર દવેએ વિનોદ ભટ્ટને આવકાર્યા.)

વિનોદ ભટ્ટ —બધાંને વંદન. તમને બધાને એકસાથે આ રીતે સ્વર્ગલોકમાં મળીને આનંદ થયો. ” અહીં આવીને તમે યુનિયન કરી નાખ્યું છે? (વિનોદ ભટ્ટે તારક મહેતાની બાજુમાં સ્થાન લેતાં પૂછ્યું.”)

જ્યોતિન્દ્ર દવે —ના રે ના “નર્કમાં સ્વર્ગનો અને સ્વર્ગમાં પણ નર્કનો અનુભવ કરી શકાય એટલે સંચાલકોએ હાસ્ય લેખકોને એક સાથે રાખ્યા છે.” અમે યુનિયન નથી કર્યું હો ભઈલા…..

બકુલ ત્રિપાઠી—(વિનોદભાઇના દેહ પર નજર કરતાં) “વિનોદ, તમે બહું સૂકાઇ ગયા લાગો છો ? ”

વિનોદ ભટ્ટ –-“બકુલભાઈ, સૂકાઈ ગયો એટલે તો અહીં આવ્યો, નહીંતર તો પૃથ્વીલોક પર જ ના રહેત ? પણ તમારી હાઈટ અહીં સ્વર્ગમાં પણ ના વધી હો બકુલભાઈ”.

બકુલભાઈ—( હસતાં હસતાં જવાબ ) તમે અહીં આવવાના હતા એટલે…બાકી આમ તો થોડી વધી હતી!

તારક મહેતા—( વિનોદ ભટ્ટના ખભા પર હાથ મૂકી)—વિનોદભાઈ, સારું થયું તમે અમારી સાથે આવી ગયા. મજા આવશે હવે…!”

વિનોદ ભટ્ટ —.”તે અહીં સ્વર્ગમાં મજા લેવી પડે છે ? અહીં પરમેનેન્ટ મજા નથી હોતી ?”

જ્યોતિન્દ્રભાઇ –“પહેલા એવું હતું, પણ હવે વોટસેપ અને ફેઈસબૂકને કારણે સ્થિતિ બદલાઇ ગઈ છે.

તારક મહેતા – સારુ, સારુ.. એ વાત જવા દો. હવે એમ કહો કે રતિલાલ બોરીસાગર ત્યાં કેમ છે?

વિનોદ ભટ્ટ–.—“એકદમ મજામાં છે. તેમના નામે સાવરકુંડલામાં હોસ્પિટલ થઇ છે ત્યારથી તેમની તબિયત ફૂલગુલાબી રહે છે. બાબા રામદેવનું શીખવાડેલું શવાસન અને કપાલભાતિ દરરોજ 30 મિનિટ કરીને યમરાજાને દૂર રાખે છે. હમણાં ૩૦-૩૫ વરસ અહીં આવે તેમ લાગતું નથી!”

જ્યોતિન્દ્ર –એકાદો સારો હાસ્યલેખક તો ત્યાં રાખવો જોઈએ.( થોડી વાર વિચારી)
 જોકે બીજા ઉત્તમ કાર્ય કરી રહ્યા છે. મધુસુદન પારેખ, અશોક દવે, શાહબુદીન રાઠોડ, જગદીશ ત્રિવેદી, હરનીશ જાની આ બધા લખી રહ્યા છે. વિનોદ્ભાઈ, તમે મારા કરતાં પૃથ્વી પર બે વર્ષ વધારે રહ્યા. હું ૭૮એ અહીં આવ્યો હતો તમે એંશીએ આવ્યા. આ તારક મહેતા ૮૭માં વર્ષે આવ્યા હતા. બકુલ ત્રિપાઠી ૭૭મેં આવ્યા. મધુસુદન પારેખ ૮૫ વર્ષે હજી જામેલા છે, આમ તો રતિલાલ બોરીસાગરને ૮૦ થઇ ગયાં છે, પણ એ બન્ને શતાયુ થાય તેવી શક્યતા છે.

બકુલભાઈ–” ના, ના, બધા હાસ્યલેખકો અહીં ભેગા થાય એ ઉચિત ના કહેવાય, થોડાને ત્યાં પણ રહેવા દો”

ચિત્રા–, વિનોદ ભટ્ટ સાહેબ… કૈલાસબહેન અને નલિનીબહેન પણ અહીંયા જ છે.

વિનોદ ભટ્— ઓહોહો…ઓહોહો…લાગવગ લગાવો ત્યારે. મને ત્યાં જ લઈ જાવ ને ભાઈ.

ચિત્રા—ચાલો,ચાલો લઈ જાઉં. એ લોકો પણ તમને યાદ કરી રહ્યાં છે.

વિનોદ ભટ્ટ  (ઊભા થાય છે, ઉતાવળે પગલે જતાં જતાં બોલે છે)_ હાશ.. ઘણાં વર્ષે બન્નેને એકસાથે મળીશ.

પરમ શાંતિ… 

સ્ટેજ પર અંધકાર છવાય છે અને પડદો પડે છે. 

 

સૂત્રધાર—અને… વિનોદ ભટ્ટ  આ રીતે શાંતિથી સ્વર્ગલોકની મઝા માણે છે…

———————————————————–
પોઝિટિવ મિડિયા.. રમેશ તન્નાના લેખ પરથી નાટ્યરૂપાંતર

 

સ્મરણાંજલિઃ

આ વર્ષની શરુઆતમાં સાહિત્ય જગતના કેટલાંક સર્જકો, શબ્દોના સિતારા ચમકાવી ચાલ્યા ગયા.કાળની કરવત સતત  ફરતી જ રહે છે. 

સર્જક શ્રી શંભુપ્રસાદ જોશી, વાર્તાકાર અને કવિ શ્રી ઊજમશી પરમાર, મહાન ગઝલકાર ‘જલન’ માતરી, ઉર્દૂ શાયર મોહમ્મદ અલવી, લેખિકા શ્રીમતિ અવંતિકા શાહ  અને સાહિત્ય જગતના શિખર સમા કવિ શ્રી નિરંજન ભગત આ દૂનિયા છોડી ગયા છે. આ ઉપરાંત, હાસ્યલેખક શ્રી વિનોદ ભટ્ટના પત્ની નલીનીબેન અને ગુજરાતી સાહિત્ય એકેડેમીના અધ્યક્ષ શ્રી વિષ્ણુભાઈ પંડ્યાના ધર્મપત્ની આરતીબેન પંડ્યા પણ સદગતિને પામ્યાં છે. 

ખેર ! સમય સમયનું કામ કરે છે અને નિયતિની ગતિને પણ સમય જ શાંત કરી દે છે. પણ આવી આખરી પળ જીંદગીમાં કેટલું ચિંતન ભરી દે છે! જીવ જન્મે છે ત્યારે પ્રથમ અભિવ્યક્તિ તેનું પોતાનું રુદન છે અને જાય છે ત્યારે અન્યો રડે છે ! આ તે કેવી  નક્કર  વક્રતા ! અને આ સનાતન સત્ય અંગે પ્રત્યેક માનવી ક્યારેક તો કંઈક ચોક્કસ વિચારે છે જ. શિક્ષિત હોય કે અશિક્ષિત,રાજકારણી હોય કે ધંધાદારી, કલાકાર હોય કે વૈજ્ઞાનિક, તત્ત્વચિંતક હોય કે ધાર્મિક,સાધુ  હોય કે સન્યાસી, અરે,ગરીબ હોય કે ધનવાન, દરેકે દરેક માણસના મગજમાં મરણનો વિચાર ક્યારેક તો જરૂર આવે જ છે. 

કેટલું બધું લખાયું છે આવી અંતિમ યાત્રા માટે ! जातस्य हि ध्रुवो म्रुत्यु દ્વારા ભગવદગીતાએ આ વાતનું વિશદ સમર્થન કર્યું છે. પ્રકૃતિનો અચળ નિયમ છે પરિવર્તન અને પરિવર્તનના બે પાસાં તે જન્મ અને મરણ, નવું અને જૂનું,ઉદય અને અસ્ત.જીવનની આ જ ઘટમાળ છે. આવી બધી ઘણી ભારે ભારે વાતો આપણા ધર્મગ્રંથોએ કરી છે. પણ અહીં જુઓ,આપણા આ કવિ શ્રી નિરંજન ભગતે કેટલી હળવાશથી આ વિષયને સમજાવ્યો છે ! સજાવ્યો છે! એ તો કહે છે કે, 

હું તો બસ ફરવા આવ્યો છું!
હું ક્યાં એકે કામ તમારું કરવા આવ્યો છું? 

અહીં પથ પર શી મધુર હવા
ને ચહેરા ચમકે નવા નવા !
–રે ચહું ન પાછો ઘેર જવા !
હું ડગ સાત સુખે ભરવા અહીં સ્વપ્નમહીં સરવા આવ્યો છું!

જાદુ એવો જાય જડી
કે ચાહી શકું બેચાર ઘડી
ને ગાઈ શકું બેચાર કડી
તો ગીત પ્રેમનું આ પૃથ્વીના કર્ણપટે ધરવા આવ્યો છું!
હું તો બસ ફરવા આવ્યો છું! 

(કવિ શ્રી નિરંજન ભગત સાથે…૨૦૦૯, તેમના નિવાસસ્થાને ) 

જીંદગી તરફની આવી સહજ સમજણ  ભરેલી દ્રષ્ટિ, પંડિતોના ગોથાં ખવડાવતાં  થોથાં કરતાં કેટલી સાચી લાગે છે? તેમની  ‘ઘડીક સંગ ‘ની પંક્તિઓ ‘કાળની કેડીએ ઘડીક સંગ,રે ભાઈ,આપણો ઘડીક સંગ’પણ આવી જ અર્થસભર અને સરળ છે. તેમના વિવેચન લેખો અને પ્રવચનો તો સાહિત્યનો મોટો ખજાનો છે. તેમના વિશે જેટલું કહીએ તેટલું ઓછું જ પડે. 

 આ સાથે,  કવિશ્રી નિરંજન ભગતની પહેલાં જ ઉપરના મુશાયરામાં જઈને બેઠેલ (!), મોટા ગજાના ગઝલકાર શ્રી ‘જલન’ માતરી, મૂળ નામ અલવી જલાલુદ્દીન સઆદુદ્દીનના અમર શેરને પણ યાદ કરીએ. મરણ વિશે આનાથી વધુ ચોટદાર કોણ લખી શકે?

મૃત્યુની ઠેસ વાગશે તો શું થશે ‘જલન’ ?
જીવનની ઠેસની તો હજુ કળ વળી નથી.
– જલન માતરી
અને
એ જ કારણસર રડ્યો ના હું સ્વજનના મોત પર,
ઓ ‘જલન’ જાણે કે મૃત્યુ મારું પોતાનું હતું.
– જલન માતરી 

આજે આ વિષય છેડ્યો  છે ત્યારે કવિ શ્રી ઊજમશી પરમારની પણ આવી જ એક કવિતાની કેટલીક પંક્તિઓ તરફ ધ્યાન દોરું.

ઝીણી ઝીણી ઝાલર ઘટમાં બાજે ઘડી ઘડી,
દુનિયા આખી આજ અનોખા લયની મેડી ચડી.

વણદેખી કેડીનાં કામણ કિયે મુલક લઈ જાતાં,
ચડી હિંડોળે વળતાં વ્હાણાં પંચમ સૂરે ગાતાં,
સાવ અજાણી આંખેથી મધઝરતી ભાષા જડી !
ઝીણી ઝીણી ઝાલર ઘટમાં બાજે ઘડી ઘડી.     – ઊજમશી પરમાર

 આ  “વણદેખી કેડીનાં કામણ કિયે મુલક લઈ જાતાં…”  શું સૂચવે છે?!!

તો આ સાથે ૯૦ વર્ષની વયે, જાન્યુ. મહિનામાં જ દિવંગત થયેલાં ઉર્દૂના શાયર મોહમ્મદ અલ્વી સાહેબને પણ કેમ ભૂલાય? તેમના અનેક અમર શેરમાંનો એક મૃત્યુ વિશે આ શેરઃ

ये सच है कि जीने में लाखों मज़े हैं
मज़ा और ही कुछ है मर के तो देखो!!  તેમને અમરતા બક્ષી ગયો.

સાચે જ લાગે છે કે મૃત્યુ તો જીંદગીની અમાનત છે!

અક્ષર-દેહે  જીવિત રહેલ ઉપરોક્ત સૌ દિવંગતોને આ સ્મરણાંજલિ

અસ્તુ

  દેવિકા ધ્રુવ

 હ્યુસ્ટન

ફેબ્રુ.૧, ૨૦૧૮.

ચહાના ઘૂંટે ચાહની વાતો….

૪૭ વર્ષની સુહાની સફર…ચહાના ઘૂંટે ચાહની વાતો…

સંગીતા ધારિયાના સુમધુર અવાજમાં રેડિયો આઝાદ પર પ્રસારિત….
click on this picture and listen..

રોજ સવારે,ડેક પર સાથે,વાંચીએ ગમતી વાતો,
ચ્‍હાના ઘૂંટે ઘૂંટે મીઠી, કરીએ મનની વાતો.

સાંજ જીવનની શરુ થઇ,આ કેવી ક્ષણ ક્ષણ સરકી,
ભીંત પરના તારીખિયાના પાનપાન ઉડાડી,
જોતજોતામાં ઢળી જશે આ સૂરજ પણ મદમાતો,
ચ્‍હાના ઘૂંટે મીઠી કરીએ ચાહથી મનની વાતો.

 કાલ હતું જે આજ નથી ને આજ છે, ન મળશે કાલે,
લખે વિધાતા ઝાંખી રેખા, કરવી સુંદર મારે-તારે,
તાર જુદા પણ એક જ સૂરમાં ગાશું દિવસ રાતો,
ચ્‍હાના ઘૂંટે મીઠી કરીએ અલકમલકની વાતો.

 સામે બેઠા પંખી કેવા ડાળ ઉપર મલકતા,
રંગબેરંગી પાંખો લઇને ક્યાં ક્યાં જઇ અટકતા,
દેશ-વિદેશે ઉડી-ફરીને શોધે નિજનો માળો,
એ જ છેલ્લે સાચો, બસ ‘હું ને તું’ નો નાતો….

ચ્‍હાના ઘૂંટે મીઠી કરીએ, ચાહથી મનની વાતો.

click on this picture and listen.. 

બે હૈયાં વચ્ચે વહેતી વાતોનું ઝરણું : “આથમણી કોરનો ઉજાસ” — MATRUBHASHA

– જુગલકીશોર વ્યાસ..

બે બહેનપણીઓ વર્ષો પછી ભેગી થાય ત્યારે શું કરે એવા સવાલનો જવાબ સામાન્ય રીતે “ગપાટા મારે, બીજું શું ?!” એવો મળે તો નવૈ નૈં. એમાંય કૉલેજજીવન પછી છુટી ગયેલો સંબંધ ૪૮ વરસ એટલે કે અરધી સદી પછી સંધાય ત્યારે બબ્બે પેઢીઓની સાક્ષી બની ચુકેલી બહેનપણીઓ પાસે વાતો કરવા માટેની સામગ્રી કોઈએ પહોંચાડવાની જરુર […]

                            બે હૈયાં વચ્ચે સ્ફુરી ગયેલાં બે ઝરણાંના ખળખળતા મધુરા જળપ્રવાહનો આ શાબ્દીક વીડીઓ છે !! એ વીડીઓની લીંક શક્ય નથી પણ ઝરણું ઉપલબ્ધ થવું શક્ય છે –

via બે હૈયાં વચ્ચે વહેતી વાતોનું ઝરણું : “આથમણી કોરનો ઉજાસ” — MATRUBHASHA

‘ટેરવે ઊગ્યું આકાશ’- એક અવલોકન-

‘ટેરવે ઊગ્યું આકાશ’- એક અવલોકન-દેવિકા ધ્રુવ

 

તાજેતરમાં  મારી ભારતની મુલાકાત દરમ્યાન એક  સુંદર કાવ્યસંગ્રહ ભેટ મળ્યો! ‘ટેરવે ઊગ્યું આકાશ’.
ઑક્ટો.૨૦૧૭માં ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી, ગાંધીનગર  દ્વારા પ્રકાશિત થયેલ આ પુસ્તકમાં ૧૫મી સદીથી માંડીને ૨૦મી સદી સુધીની  ૨૬૧ કવયિત્રીઓના ૩૫૦ જેટલાં કાવ્યોને ૪૨૭ પાનાઓમાં સંપાદિત કરવામાં આવ્યાં છે. આ સંગ્રહ વાંચતા પાંચ–છ દિવસ લાગ્યા. ઘણાં કાવ્યો બે ત્રણ વખત વાંચ્યા. કવિતાની આ જ ખૂબી છે ને? એક વાર વાંચીને મૂકી ન દેવાય. એટલું જ નહિ, એ અંગે કંઈક સવિશેષ લખવાનું મન પણ થાય!

સૌથી પહેલાં કાવ્યાત્મક શિર્ષક અને આકર્ષક ચિત્રાંકન મનને ભાવી ગયાં. જુદા જુદા રૂપ,આકાર અને અવસ્થા ધરાવતી સ્ત્રીઓની છાયા..સુકોમળ કરાંગુલિઓ, કલમની પાતળી અણી જેવા અણીદાર અને સંવેદનાઓ જેવાં ધારદાર ટેરવાં અને તેમાંથી ઉઘડતું આકાશ!  એકદમ  સાંકેતિક રીતે ભાવને આરપાર કરતું (શ્રધ્ધા રાવલ દ્વારા બનાવેલ) મુખપૃષ્ઠ ગમી ગયું. પાકાપૂંઠાના પાછળના પાના ઉપર  માનનીય  કુંદનિકાબેન કાપડિયાના બે શબ્દો  આ સંગ્રહના સર્જનની સિધ્ધિ સૂચવે છે.

ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમીના અધ્યક્ષ શ્રી વિષ્ણુ પંડ્યા અને મહામાત્ર શ્રી મનોજ ઓઝાની સાથે પૂર્વ અધ્યક્ષ શ્રી ભાગ્યેશ જહા, શ્રી માધવ રામાનુજ, કવયિત્રી પન્નાબેન નાયક અને લતાબેન હિરાણી દ્વારા લખાયેલ પ્રસ્તાવના/શુભેચ્છા/આભાર વગેરેના પ્રારંભિક પાનાઓ પણ આ પુસ્તકના તમામ સોપાનોને ક્રમિક રીતે પ્રગટ કરે છે. 

 અકાદમીના પૂર્વ અધ્યક્ષ શ્રી ભાગ્યેશ જહાના સંપૂર્ણ સહયોગ થકી, ત્રણ અન્ય કવયિત્રીઓની સાથે મુખ્યત્વે લતાબેન હિરાણી દ્વારા સંપાદન પામેલ આ પુસ્તકની કેટલીક કાવ્યાત્મક વાતો અત્રે રજૂ કરવી છે.

મહદઅંશે  ગઝલ ( આશરે ૧૩૭) અને અછાંદસ પ્રકાર (આશરે ૧૩૨) ની કવિતાઓ, આંગળીને વેઢે ગણી શકાય તેટલાં લઘુ કાવ્યો, હાઈકુ અને સોનેટ , થોડીક અક્ષરમેળ રચનાઓ (આશરે ૧૫) અને બાકીના  આશરે ૫૫ જેટલાં ગીતો વાંચવા મળ્યાં.  અધધધ….લાગણીઓના ધોધ છૂટ્યાં છે આમાં અને સ્ત્રીઓની વ્યક્તિગત વિવિધ સંવેદનાઓના, દુનિયા ભરીને દરિયા ઠલવાયાં છે!! ખરેખર, આંગળીના ટેરવેથી કલમ દ્વારા કે કીબોર્ડ દ્વારા અંતરના ભાવોના વિશાળ આકાશ ઉઘડ્યાં છે. સર્જન શક્તિમાં સ્ત્રીઓને ક્યાં પ્રમાણની જરૂર છે?!!

આ પુસ્તકમાં વિવિધ રસો, રંગો અને ભાવો ઉમટ્યાં છે. એમાં તાજગીભર્યાં  નવા કલ્પનો છે, રસોડાના રૂપકો છે,તો પ્રકૃતિની રમ્યતા છે. ક્યાંક અંગત વેદના છે,જીવનની વિષમતા છે,ગૂંચ છે, તો ક્યાંક વળી ખુમારી છે અને એક ખાસ મિજાજી અદા છે. કટાક્ષ અને હાસ્ય પણ  અહીં જણાય છે. નાજુક નમણી છાની પ્રેમોર્મિઓ છલકાઈ છે તો ક્યાંક દાર્શનિક વિચારો અને ભક્તિભાવની પણ ઝલક દેખાય છે. રસોડા અને પાણિયારાથી માંડીને પિયુ,પીડા,વિરહ,વાત્સલ્ય, પ્રકૃતિ અને પરમ  સુધીની વાતો આમાં સુંદર પટોળા રૂપે નીખરી છે. કવિતાના જે  સ્વરૂપમાં સર્જકની અનુભૂતિએ આકાર લીધો છે તેમાંથી તે દરેકની પોતાની એક આગવી ઓળખ  પ્રગ્ટી છે.

કેટકેટલાં નામો ટાંકવા કે પંક્તિઓ ? જાણીતી અને સિધ્ધહસ્ત  કવયિત્રીઓ ઉપરાંત ઘણી નવી કલમો કાબિલેદાદ લાગી. તેમાંથી કોઈના નામો વગર થોડી અડી ગયેલી, થોડી અર્થગંભીર અને થોડી કાવ્યાત્મક્તાથી ભરી ભરી રચનાઓને વાગોળીએ.

 અછાંદસ કવિતાની કેટલીક પંક્તિઓ માણીએઃ

‘મધ્યબિંદુઓ બદલાતા જાય છે, સાથે સાથે વર્તુળો બદલાતાં જાય છે’…
‘આજે નવરાશમાં જૂનો કબાટ ખોલીને બેઠી..ફરી આખી જીંદગી જિવાઈ ગઈ.’

‘લાગણીઓના કાચાવખ ફળને ચાખતા વેંત ઉબકાઈ જાઉં છું. સમય પહેલાં શતરંજ સમેટવી ઉચિત લાગતી નથી.’
‘હાંફતુ મન બેઠું છે એકાંતના ખભે. મનોભોમના ગાલીચા પર દોડ્યાં કરતા સોનેરી મૃગલા સાથે..”
‘કેટલાય કૃષ્ણોએ સમજાવ્યા ગીતાજી મને.. પણ આજે ફરી મારી જાત નીચે બેસી ગઈ…કુરુક્ષેત્રના અર્જુન સમી..’

‘આ ચિત્રકારને કોઈએ દીઠો? કેરી કેરા મધુર સ્વાદમાં..ચીકુ, કેળાં કે સંતરામાં બહુરંગે દીઠો?’
‘લખ્યા વિનાનો સાવ કોરો સફેદ કાગળ..આંસુએ એની ભીનાશ ટપકાવી દીધી…’

‘કવિતાનો શબ્દ..ક્યારેક કૂકરની બે વ્હીસલ વચ્ચે..કપડાંની ગડી કરતાં ને ઉકેલતાં, કોણ જાણે કયા સળમાંથી નીકળી સામે આવી…મને કહી જાય છે બધું જ… ‘

 અહીં કેટકેટલી અનુભૂતિઓની અભિવ્યક્તિ થઈ છે. ક્રમશઃ ફીલોસોફી, સ્મરણો, આશાનો અભિગમ, સમજદારી, વેદના,વાસ્તવિક્તાનો સ્વીકાર, સ્મૃતિના પડળો, વિષાદ, અજાયબી,સંવેદના અને રોજબરોજના કામોમાં પણ કવિદ્રષ્ટિ ભારોભાર વર્તાય છે.

 ગઝલના કેટલાંક શેર જોઈએઃ

‘બાદબાકી રોજ ખુદની થાય સરવાળા મહીં,
હું ય જીવું છું દિવસ અને રાતના ગાળા મહીં.’

‘જાત સાથે રોજ લડ્યા કરીએ,
નવા નવા આપણે જડ્યા જ કરીએ. પ્રશ્નોની સાંકળ થઈ ખખડ્યા જ કરીએ.’

‘ઓ શૂન્યતા તું ચાલતી થા મારી ભીતરથી હવે,
નાજુક હ્રદય છે મારું, તારું કાયમી ઘર નથી.’

‘

જીવન ચાકડે ઘૂમી ઘૂમીને રોજ થોડું ઘડાતી આવી.
કાચી માટીનું કલેવર જૂનું, ટપ ટપ નિત ટીપાતી આવી.’

‘મસ્ત છે આ મૌનની જાહોજલાલી,
એટલે ખપતા નથી શબ્દો શરાબી.’

‘રાત તો સ્વયં ઉજાસી હોય છે,
ક્યાંક ટમટમતી ઉદાસી હોય છે.’

‘સાંજ પડતા રાખમાંથી લાગણી બેઠી થતી,
યાદ સઘળી ભીતરેથી આંધળી બેઠી થતી.’

‘આવ્યા પછી એમ કંઈ છટકી શકો નહી!
મારું હ્રદય છે એમ કંઈ બટકી શકો નહીં!

‘આ વિચારો ક્યાં કદી પકડાય છે?
માત્ર એ કાગળ ઉપર અટવાય છે.’

‘સાવ કોરો પત્ર તું એકાદ જો,
થઈ શકે તો મૌનનો અનુવાદ જો.’

‘વૃક્ષોની વસિયતમાં લીલાં કાનોમાતર કોણ લખે છે?
પાંપણ પર શમણાંઓની ઠાલી હરફર  કોણ લખે છે?

‘જીવનનું ગીત છે હયાતીના રાગમાં,
સ્વયંની પ્રજ્ઞા છે માણસ તું ભાગ મા..’

‘જેવી મળી આ જીંદગી જીવી જવાની હોય છે.
પળ પળ અહીં દુલ્હન સમી સત્કારવાની હોય છે.’

ઉપરના દરેક શેરમાં કેવો આગવો અંદાઝ દેખાય છે?
મનોમંથન, એકલતા, અનુભવમાંથી મળતું શિક્ષણ, મૌનની જાહોજલાલી, ઉદાસી,પડકાર, ગૂઢ સવાલો અને સ્વયંની પ્રજ્ઞાના અર્થસભર ભાવો !!
વાહ..વાહ.. 

કેટલાંક ગીતોના લય અને માધુર્ય તરફ વળીએ.

‘ધબક ધબક ધબક્યા ધબકારા, ઝુકી ગઈ પલવાર’.

‘આયખાના ઓગળ્યા પહાડ, હવે ઉઘડતાં દીઠાં કમાડ’

‘જળમાં ઝળહળિયાં ઉમટ્યાં ને, પરપોટા થઈ ખીલ્યા રે,
કોરી આંખે ટશિયા ફૂટ્યાં પાંપણ ઉપર ઝીલ્યાં રે.’

‘ફળિયામાં ડોકાતો સૂરજ આવીને સીધો તુલસીના કૂંડામાં પેઠો,
જોત રે જોતામાં એણે આખાયે  ફળિયાને બાંધ્યો અજવાળાનો ફેંટો.’
‘શમણાંમાં રસ્તો ને રસ્તામાં વાતો ને વાતોમાં વળગણ છે કાંઈ.
હું તો સમજી કે કોઈ વરસે છે આસપાસ કે મારામાં ફાગણ છે કોઈ!!’

‘અખંડ ઝાલર વાગે હૈયે, અનહદ આરત જાગે.’

‘સાંજ પડીને સંતાયો સૂરજ, જઈ ક્ષિતિજના ખોળે.’

‘મારા રસોડામાં સરખું કંઈ થાય નહીં.
વાસણ બહુ ખખડે પણ સરખું રંધાય નહીં..’

ઉપરોક્ત લયાન્વિત ગીતોને વાંચતા વાંચતા એક મંજુલ સૂર સંભળાય છે ને? આ તો માત્ર નમૂના જ છે. આવાં તો ઘણાં ગીતો અનોખી છટા લઈને વ્યક્ત થયાં છે.

આ ઉપરાંત જુદા જુદા અક્ષરમેળ છંદમાં રચાયેલ કવિતાઓ  નોંધપાત્ર છે. ખરેખર તો માત્રામેળ છંદની  ગઝલ હોય કે અક્ષરમેળ છંદની કવિતા હોય..બંને નોંધપાત્ર છે જ. એટલાં માટે કે, ભાવોની છંદમાં ગૂંથણી કરીને કલાત્મક રીતે રજૂ કરવી તે એક અનોખું કવિકર્મ છે. તેમાં જ સર્જકની શક્તિ અને સજ્જતા પરખાય છે અને તે ખૂબ જરૂરી પણ છે. અહીં રજૂ થયેલ લઘુકાવ્યો અને હાઈકુ પણ ઘણાં ચિત્રાત્મક અને કાવ્યાત્મક છે. અગાઉ લખ્યું છે તેમ પારિતોષિકો પામેલ  જાણીતી કવયિત્રીઓની પંક્તિઓ ટાંકેલ નથી. કારણ કે, તે સૌની તો આખી કવિતાઓ જ ફરીથી મૂકવી પડે!!

૧૫મી થી ૧૯મી સદી દરમ્યાન ગુજરાતી સાહિત્યમાં ચમકેલાં સ્ત્રી–સર્જકો સાથે ૨૦મી સદીની કવયિત્રીઓને  અહીં સાંકળી લઈને  સુંદર આયામ આપી એક વિશેષ પ્રદાન કર્યું છે. એમ લાગે છે કે, આ પુસ્તકમાં કવિતાની અને તે દ્વારા સ્ત્રીની સર્જન શક્તિ તથા કૌવતની એક વૈશ્વિક તસ્વીર અને તાસીર ઉપસી છે, એક આશાસ્પદ, શુભદાયી ગૂંજ ઊઠી છે.

છેલ્લે,‘ટેરવે ઊગ્યું આકાશ’ જેવા સુંદર પુસ્તકમાં મારી રચનાને (ગઝલ) ઉમેરવા બદલ  આનંદ અને આભારની લાગણી સાથે, સંપાદન કરેલ તમામ વ્યક્તિઓને,પરિબળોને અને હોદ્દેદારોને અભિનંદન અને સલામ.

દેવિકા રાહુલ ધ્રુવ
હ્યુસ્ટન.