પત્રશ્રેણી-૭ – ફેબ્રુ.૧૩, ૨૦૧૬

ફેબ્રુવારી13

દર શનિવારે…

કલમ-૧કલમ-૨

 

નીના,

હાસ્યકારની કલમ અને તેમાં પણ પારસીની બોલી ! હસવું તો આવે જ ને યાર !  તું નહિ માને, તારો પત્ર વાંચીને મેં તો થોડી, એ રીતે બોલવાની પ્રેક્ટીસ પણ કરી જોઈ ! પણ તરત સમજાઈ ગયું કે એ કામ તો તારું જ હોં. આ બંદાને કંઈ ફાવે નહિ.

પત્ર વાંચતા વાંચતા, કોણ જાણે કેમ પણ, જસવંત ઠાકર દિગ્દર્શિત પેલું આપણે કરેલું નાટક “મોટાકાકાની મૈયત’ યાદ આવી ગયું. એમાં પણ કેટલું હાસ્ય હતું?  બે ચોટલીઓવાળી અને ઝુલઝુલવાળું ફ્રોક પહેરેલી નાનકડી છોકરીનો તેં કરેલો રોલ હજી એવો ને એવો યાદ છે. તરત જ જૂનું આલ્બમ ખોલી ફોટાઓ પણ જોઈ લીધા અને ‘યુથફેસ્ટીવલ’માં પ્રથમ આવેલ એ નાટકની ઘણી બધી યાદો તાજી કરી લીધી.

આ ફેબ્રુ. મહિનો શરુ થયો ત્યારથી એક બીજું પણ દ્રશ્ય આંખ સામે આવે છે. જો કે, આ વાત અહીંની છે. તે વખતે પહેલવહેલી વાર અમે ન્યૂયોર્કની ‘સબવે’ (ટ્રેઇન)માં બેઠા હતા. ભીડ, ઇન્ડિયાની જેમ જ સખત હતી. તેથી અમને બંનેને સીટ જુદે જુદે ઠેકાણે મળી. જ્યાં જગા દેખાઈ ત્યાં હું તો બેસી ગઈ. ત્રણ જણની એ બેઠકમાં મારી બાજુમાં એક અમેરિકન કપલ હતું અને એ બંને એકબીજાંને સખત વળગીને પ્રેમ કરતા હતાં. તાજી જ ભારતથી આવેલી મારે માટે જાહેરમાં આવું જોવાનો પહેલો આઘાતજનક અનુભવ હતો. એકદમ ચોંકી જવાયું. નીના, મને તો સખત આંચકો લાગ્યો!. એ લોકોના બદલે જાણે કે મને શરમ, ભોંઠપ એવુ બધું થવા લાગ્યું. પછી તો ક્યારે સ્ટેશન આવે ને હું અહીંથી ઊભી થઈને ભાગું એમ થયું ! જાહેરમાં આવું ? બાપ રે ! ધીરે ધીરે વિચારતા સમજાયું કે આ વાતાવરણ ફેર! આ સંસ્કાર ફેર! આ કુટુંબ અને સમાજ-વ્યવસ્થામાં ફેર !

હજી આજની તારીખમાં પણ આ દેશ અંગે એ વિષય પર મારા અભિપ્રાયમાં કોઈ ફરક નથી પડ્યો. ઘણી બધી બાબતોમાં અમેરિકાને અદબભેર સલામ હોવા છતાં, છડેચોક આવા પ્રદર્શનોનો હું મનથી અસ્વીકાર કરું છું. ભારતના કોઈ પણ ખૂણે, એકે હિન્દુસ્તાની આ દ્રશ્ય ઊભું કરે કે જુએ તેવું મારી જાણમાં નથી. અરે, આપણે તો બેડરૂમની વાત સુધ્ધાં, બહારના રૂમમાં પણ ન કરીએ ! જો કે, અહીં સહેજ અટકું…આજના આપણા યુવાનોએ હવે, ત્યાં પણ કેટલાંક દૂષણોની શરુઆત કરેલી દેખાય છે. પહેલાં ત્યાં, ક્યાં “વેલેન્ટાઈન ડે” ઉજવાતો હતો? પ્રેમનો અદભૂત અને દિવ્ય અર્થ હવે બધે બદલાવા માંડ્યો છે! રવીન્દ્રનાથ ટાગોર કેવાં સુંદર શબ્દોમાં કેટલું બધુ કહી ગયા છે કે, Love is an endless mystery, for it has nothing else to explain.

આ વિષય પર ગઈકાલે ઘણું વિચાર્યા પછી થોડું કંઈક લખ્યું જે આજે અહીં ઉતારું છું.

ફેબ્રુઆરી મહિનો આવે ને જે ઉભરાય તેને પ્રેમ કહેવાય?
‘વેલેન્ટાઈન ડે’ કહી ગુલાબનો ગુચ્છો કોઈ ધરી જાય તેને પ્રેમ કહેવાય?
ના… એને પ્રેમ ન કહેવાય..
એકાદ દિવસે કેન્ડલ-લાઈટ ડીનર થાય કે
ગુલાબી બોકસમાં ભેટ-સોગાદની આપલે થાય તેને પ્રેમ કહેવાય?
ના..ના..
શું સાથે બેસીને કોઈ રોમેન્ટીક મુવી જોવાય તેને પ્રેમ કહેવાય?
ના…ના.. ના..એને પણ પ્રેમ ન કહેવાય.
આ નહિ, તે નહિ…ન ઈતિ..નેતિ,નેતિ..
તો પછી!!કોને પ્રેમ કહેવાય?

જે હથેળીમાં લઈને જોવાય નહિ પણ, સતત અનુભવાય તેને પ્રેમ કહેવાય.
રાણાએ મોકલેલા ઝેરના પ્યાલાને, અમૃત સમજીને પી શકાય તો તે પ્રેમ કહેવાય.
કોઈને માટે મીઠા બોરને ચૂંટતા, કાંટાના ઉઝરડા હાથમાં દેખાય તો તે પ્રેમ કહેવાય.
ને અગ્નિની દાહક જ્વાળાઓમાંથી,  હેમખેમ આરપાર નીકળી શકાય તો તે પ્રેમ કહેવાય.

પણ એ તો થઈ અલૌકિક પ્રેમની વાતો…પરમ ઇશ્વરની વાતો.

કોઈએ ક્યાં જોયો છે એને? કોઈએ શું સાંભળ્યો છે એને?

એ તો મનની શ્રધ્ધા કહેવાય, એ કંઈ પ્રેમ કહેવાય?

તો પછી આ પ્રેમ ક્યાં છે? માનવીમાં, જીવનમાં, વિશ્વમાં શું પ્રેમ નથી?
ક્યાંક… ક્યાંક… તો જરૂર છે. પણ ક્યાં? ક્યારે? શેને પ્રેમ કહેવાય?
ભૂખથી રડતા ગરીબ બાળકની લાચાર માની આંખમાં આંસુ ઉભરાય,
ને પેટે પાટા બાંધી કોળિયો ખવડાવતી માનું હૈયું ખોલાય તો ત્યાં પ્રેમ દેખાય.
દિવસભરની સખત મજૂરી પછી, રાત્રે શિયાળાની કડકડતી ઠંડીમાં,
ટૂંટિયું વાળીને, રસ્તાની સડક પર ખૂણામાં સૂતેલા મજૂરને,
ગરમ ધાબળો ઓઢાડનાર મધર ટેરેસાના સ્પર્શમાં પ્રેમ અનુભવાય,
સરહદ પર દેશને માટે રુધિર રેડનાર જુવાનની શહીદીમાં પ્રેમ વર્તાય.

પ્રેમને શબ્દોના વસ્ત્રોમાં ન વીંટળાય,એને અક્ષરોના ઓશીકામાં ન બંધાય.
કેવળ શ્રધ્ધા અને શાંતિભર્યા હૂંફાળા મૌનમાં છલકાય તે પ્રેમ કહેવાય.

અને હા, માનવી છીએ ને એટલે જ તો છેલ્લે….
જીવનની ઢળતી સંધ્યાએ જેને માટે ‘તારા વગર નહિ જીવાય’
એવો અહેસાસ થાય તેને જ સાચો પ્રેમ કહેવાય.
અને તે પછી… તે પછી પણ..
માયાના એ આવરણમાંથી ને સગપણના વળગણમાંથી વિરક્ત થઈ,
મુક્તિનો શ્વાસ લેવાય તો તે ચીર શાંતિને પરમ પ્રેમ કહેવાય.
પરમ પ્રેમ…

ઓહ..my God..ક્યાંથી ક્યાં પહોંચી જવાયું? ફેબ્રુઆરીની અસર ? શું કરું? વિષય જ એવો હતો કે ઘણું લખાઈ ગયું.
તું કોઈ નવી, જુદી વાત લઈને આવજે, હોં ને!

 દેવી.
ફેબ્રુ.૧૩, ૨૦૧૬.

 

10 thoughts on “પત્રશ્રેણી-૭ – ફેબ્રુ.૧૩, ૨૦૧૬”

  3. દેવિકાબેન
    સુંદર શૈલીમાં પત્ર લેખન અને સંદેશ પણ. આ વિષયે મારી સમજ કદાચ આપને ગમે.

    પ્રેમ, ધર્મ, શ્રધ્ધા અને એના જેવા અનેક શબ્દો ભ્રષ્ટ થઈ ગયા છે. આપણે પ્રેમ શબ્દને ગમે ત્યાં ફેંકતા થઈ ગયા. I love my books. I love my car.વગેરે વગેરે.
    જ્યારે પ્રેમ કોઈ કરવાની ચીજ નથી હોવાની વાત છે. માણસ પ્રેમ કરી ન શકે પ્રેમમય બની શકે. જે કરવામાં આવે છે તે મોટાભાગે અહમજન્ય હોય અને તેની પાછળ અપેક્ષાઓનો અનિવાર્ય રુપેણ છુપાયેલી હોય. મારા દિકરાને હું પ્રેમ કરું, તો એક તે મારો દિકરો છે, અને બીજું તે ભવિષ્યમાં મને સાચવશે તેવી અપેક્ષિત ભાવ દશા હોય.આપણો પ્રેમ મોટાભાગે લાગણી (ઈમોશન) કે મમતા જ હોય. ઈમોશનમાં પણ બે ભાગ છે હાયર ઈમોશન અને લોઅર ઈમોશન. જે ઈમોશન ઈન્દ્રિય જન્ય સુખ માણવા માટે જન્મે છે તે છે લોઅર ઈમોશન. ઓપોઝીટ સેક્સ પ્રત્યેનો પ્રેમ. સંગિત કે ચિત્ર કે અન્ય કળા માટે પ્રેમ હોવો તે બધા પણ લોઅર ઈમોશન પણ હોઈ શકે અને હાયર ઈમોશન પણ હોઈ શકે. જેમ સંગિત સ્વાનંદ માટે હોય તો હાયર ઈમોશન બને પણ જ્યારે સંગિત કમ્પેરીઝન અને કોમ્પીટીશનમાં પડે કે તે લોઅર ઈમોશનનો ભાગ બને.
    પ્રેમ તત્વ એક સુંગંધ છે. ફુલ સુગંધથી ભરાય ત્યારે તેની પાસે જે આવે તે સુગંધથી ભરાય. પછી કોઈ ચોર હોય કે સંત. જે પ્રેમમય હોય તેવી વ્યક્તિને આપણે ત્યાં ભગવાન કહેતાં. મહાવીર, બુધ્ધ, કૃષ્ણ વગેરે વગેરે.
    પાશ્ચાત સંસ્કૃતિ બ્રેઈન ઓરીએન્ટેડ છે. એટલે ત્યાં પતિએ પત્નીને દિવસમાં ચારવાર કહેવું પડે. “હું તને પ્રેમ કરું છું”.જ્યારે ભારતીય અને ઈસ્ટર્ન સંસ્કૃતિ હાર્ટ ઓરીએન્ટેડ છે અને ત્યાં શબ્દોની જરુર નથી. એકબીજાની આંખમાં નીતરતો પ્રેમ કે સ્પર્શમાંથી અનુભવાતો પ્રેમ આપણે અનુભવ કરી શકીએ. કહેવાની કોઈ જરુર નથી. પરંતુ ધીરે ધીરે પાશ્ચાત સંસ્કૃતિનુ આંધળૂં અનુકરણ અહીં થઈ રહ્યું છે. ૧૨મીએ વંસતપંચમી અને ૧૪મીએ વેલેન્ટાઈન દિવસ. એક સમયે વસંતોત્સવ ભારતમાં ધુમધામથી ઉજવાતો સરસ્વતી આરાધના અને વસંતના વધામણા થતાં. હવે વેલેન્ટાઈન ડેનુ મહત્વ વધી ગયું છે. હવે વેલેન્ટાઈન ડે કાર્ડ, ગુલાબ અને એકબીજાને આપવા માટેની ભેટનો વ્યવસાય ફુલી ફાલી રહ્યો છે. જે દુર્ભાગ્યપૂર્ણ છે. એ બતાવે છે કે આપણી સંસ્કૃતિ હવે મૃત્યુને આરે આવીને ઉભી છે. નવી પેઢીને આવતા બસો વર્ષમાં તો વસંતપંચમી જેવું કાઈ હોય તેની ખબર પણ નહી હોય.
    ખરેખર જરુર છે બ્રેઈન અને હાર્ટ બન્નેની. ગાડાના રથના બે પૈડાની જેમ. વિજ્ઞાન અને ધર્મ બન્નેનુ મહત્વ એક સરખું છે અને તો જ માનવજાતિનો સર્વાંગી વિકાસ શક્ય છે. પશ્ચિમના દેશોએ વિજ્ઞાનની એક જ દિશામાં પ્રગતિ કરી અને તેના માઠા પરિણામો (ટ્રેસ, ડ્ર્ગ્સ્ ડાઈવોર્સ, અને અનેક) ભોગવી રહ્યા છે. તેમ પૂર્વી સંસ્કૃતિ કેવળ ધર્મનો વિકાસ કરી ગરીબી, રોગ, નિર્ધનતા ને આરે આવીને ઉભી છે. એક સમતોલનની જરુર છે. આપને શું લાગે છે?

    Like

    જવાબ આપો

  8. આદરણીય શરદભાઈ, આપના પ્રતિભાવનો એક એક શબ્દ સાચો છે. લાગણીના પ્રકારો,આરોહ અવરોહ અને સંભવતઃ તેની પાછળ સંતાયેલી અપેક્ષા વગેરેની છણાવટ સાથે હું સંમત છું. છેલ્લાં ફકરામાં આપે જણાવ્યું છે તે જ ખુબ જરૂરી અને સાચો ઉપાય છે. “ખરેખર જરુર છે બ્રેઈન અને હાર્ટ બન્નેની. ગાડાના રથના બે પૈડાની જેમ. વિજ્ઞાન અને ધર્મ બન્નેનુ મહત્વ એક સરખું છે અને તો જ માનવજાતિનો સર્વાંગી વિકાસ શક્ય છે. પશ્ચિમના દેશોએ વિજ્ઞાનની એક જ દિશામાં પ્રગતિ કરી અને તેના માઠા પરિણામો (ટ્રેસ, ડ્ર્ગ્સ્ ડાઈવોર્સ, અને અનેક) ભોગવી રહ્યા છે. તેમ પૂર્વી સંસ્કૃતિ કેવળ ધર્મનો વિકાસ કરી ગરીબી, રોગ, નિર્ધનતા ને આરે આવીને ઉભી છે. એક સમતોલનની જરુર છે.” એકદમ યોગ્ય ઉકેલ.
    આપે અને અન્ય વાચક-મિત્રોએ આ પત્રશ્રેણીમાં રસ દાખવી,વાંચી જે રીતે પ્રતિભાવ આપ્યો છે તેનાથી ખરેખર ખુબ પ્રોત્સાહિત થઈ છું. આપના સૂચન,માર્ગદર્શન માટે આભાર નહિ,અહોભાવ વ્યક્ત કરું છું. વાંચતા રહેશો તો આ કલમને બળ મળશે.
    દેવિકા ધ્રુવ

    Like

    જવાબ આપો

  10. વેલેન્ટાઇન ડૅની સરસ અને સાચી સમજ.
    ફુલોના ઢગલા કરે પ્રેમ ન કહેવાય. જેની હાજરીથી ચહેરા પર ઉઘડતા પુષ્પ જેવી રોનક છવાઇ જાય તે પ્રેમ….

    પ્રેમને શબ્દોના વસ્ત્રોમાં ન વીંટળાય,એને અક્ષરોના ઓશીકામાં ન બંધાય.
    કેવળ શ્રધ્ધા અને શાંતિભર્યા હૂંફાળા મૌનમાં છલકાય તે પ્રેમ કહેવાય…..ખુબ સુંદર

    Like

    જવાબ આપો

Leave a comment